Czy za smog należy się zadośćuczynienie?

Według raportu NIK, Polska wciąż jest jednym z krajów Unii Europejskiej z najgorszą jakością powietrza:

• Biorąc pod uwagę zanieczyszczenie PM10 (o średnicy do 10 μm, związane m.in. z procesami spalania paliw stałych i ciekłych), PM2,5 (drobny pył zawieszony, tworzący smog) oraz B(a)P (związki powstające w wyniku spalania materii organicznej), Polska jest jednym z państw Unii Europejskiej z najgorszą jakością powietrza. Z danych raportu Europejskiej Agencji Środowiska (EEA) z 2017 r. wynika m.in., że spośród 28 krajów UE najczęstsze przekroczenia stężeń dobowych PM10 (w skali całego kraju) występowały w Bułgarii, a zaraz potem w Polsce. Z kolei w przypadku PM2,5 oraz B(a)P, wysokość stężeń rocznych plasowała Polskę na pierwszym miejscu wśród najbardziej zanieczyszczonych krajów UE.
• Pod względem wysokości średniorocznych stężeń dwutlenkiem azotu na obszarze całego kraju Polska uplasowała się na 19. miejscu wśród 28 krajów UE. NO₂ jest trującym gazem, który ogranicza dotlenienie organizmu, osłabia zdolności obronne na infekcje bakteryjne, jest przyczyną zaburzeń oddychania, wywołuje choroby alergiczne.
• Według NIK, Rybnik jest jednym z najbardziej zanieczyszczonych miast w kraju.

Mieszkaniec Rybnika w uzasadnieniu pozwu podniósł, iż od 12 lat zamieszkuje w miejscu, gdzie corocznie odnotowywane są znaczne przekroczenia norm jakości powietrza, m.in. w zakresie stężenia pyłów PM10, PM 2,5, dwutlenku siarki, tlenku węgla, benzo(a)piranu i ozonu. Zdaniem skarżącego, konieczność zamieszkiwania na terenie na którym systematycznie dochodzi do przekroczeń norm jakości powietrza, powoduje szereg negatywnych konsekwencji.

„Nie mogę wyjść z dziećmi na spacer, nie mogę uprawiać sportu na świeżym powietrzu, a w domu cały czas pracuje oczyszczacz powietrza” – skarży się.

Argumentuje, że przejawia się to u niego dyskomfortem psychicznym i obawami o stan zdrowia — wzrasta ryzyko zachorowania na szereg poważnych schorzeń, jak przewlekła, obturacyjna choroba płuc, rak układu oddechowego, astma. Twierdzi także, iż zamieszkiwanie w aglomeracji rybnicko-jastrzębskiej powoduje obniżenie komfortu życia, ograniczenie swobody oraz poruszania się — władze publiczne często ogłaszają zalecenia o pozostanie w domu.

Sąd rejonowy nie dopatrzył się naruszenia dóbr osobistych mieszkańca Rybnika, dlatego w II instancji do sprawy przyłączył się Rzecznik Praw Obywatelskich. Zdaniem RPO, rybniczanin wykazał, że zanieczyszczenie powietrza w mieście przekracza znacznie akceptowalną społecznie miarę. Pozbawienie możliwości oddychania czystym powietrzem to naruszenie prawa do korzystania ze środowiska – diagnozuje RPO

Mieszkaniec Rybnika wniósł do sądu o 50 tys. zł zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych z powodu zanieczyszczenia powietrza w mieście. Wywiódł, że taki stan rzeczy jest sprzeczny z art. 13 dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2008/50/WE, z dnia 21 maja 2008 r., w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy (dyrektywa CAFE). W jego opinii stanowi to źródło naruszenia dóbr osobistych, jeśli chodzi o:

• prawo do zdrowia,
• prawo do ochrony życia prywatnego i mieszkania,
• prawo do swobodnego przemieszczania się,
• prawo do życia w czystym środowisku.

Sąd Rejonowy w Rybniku oddalił powództwo w maju 2018 r. Przyznał, że powietrze w mieście jest często zanieczyszczone, ale nie można tego uznać za naruszenie dobra osobistego w postaci zdrowia. Prawa do życia w czystym środowisku w ogóle nie zaliczył do dóbr osobistych. Stwierdził ponadto, że prawo do swobodnego przemieszczania się nie jest naruszone, bo z Rybnika można się wyprowadzić.

Dręczący ludzi problem złego stanu powietrza pojawiał się na wielu spotkaniach Rzecznika Praw Obywatelskich. Dlatego przedstawił on Sądowi Okręgowemu w Gliwicach argumenty na poparcie pozwu mieszkańca Rybnika. RPO w piśmie z 30 listopada zauważa:

• Mieszkaniec Rybnika przekonująco dowiódł, że stan powietrza uważa za godzący w jego prawa. Działa przecież aktywnie na rzecz zmniejszenia zanieczyszczenia powietrza w mieście.
• Dolegliwości związane z zanieczyszczeniem powietrza opisał w wyroku sam sąd pierwszej instancji. Bo choć – jak stwierdził — ludzie mają pewną tolerancję na zanieczyszczenie powietrza, to „powód ma swego rodzaju depresję w okresie jesienno-zimowym, ponieważ w tym czasie nie może przewietrzyć swojego domu, bo gdy otwiera okno, do domu wdziera się smród. Musi zatykać klatki wentylacyjne oraz uszczelniać drzwi wejściowe w stosunkowo nowym budynku, gdyż zapach wdziera się do środka. Korzysta z oczyszczacza powietrza, który non stop pracuje i w związku z czym generuje określone koszty. Dodatkową dolegliwością dla powoda jest fakt, że nie może wychodzić z domu na spacery, z rodziną z dziećmi. Nie może uprawiać sportu mimo, iż jest osobą aktywną fizycznie. Nie może zabrać dzieci na sanki, ani lepić z nimi bałwana, pomimo, że lubią to robić. W okresie ferii zimowych przypadających na okres od 16 stycznia do 29 stycznia nie było ani jednego dnia, w którym normy pyłu PN10 nie były by przekroczone. Oznacza to, że w tym okresie nie mógł wyjść z dziećmi na spacer”.
• W Rybniku wskaźniki zanieczyszczenia powietrza przekraczane są często i na długo. Zdarzały się miesiące, gdy powietrze było w normie tylko w pojedyncze dni, jak w rekordowym pod tym względem lutym 2015 r. (24 dni smogu).

Rzecznik Praw Obywatelskich zwraca uwagę:

• Konstytucja w szeregu swoich przepisów odwołuje się do ekologii. Sam fakt, że ochrona środowiska uczyniona została jedną z podstaw ustrojowych Rzeczypospolitej (art. 5 Konstytucji), dobitnie pokazuje, jak duże znaczenie przyznał jej ustrojodawca. Ochrona środowiska jest także jedną z możliwych podstaw ograniczania wolności i praw człowieka (art. 31 ust. 3 Konstytucji).
• Konstytucja nakłada na władze publiczne szereg obowiązków o charakterze programowym, tj. prowadzenie polityki zapewniającej bezpieczeństwo ekologiczne współczesnemu i przyszłym pokoleniom oraz ogólny obowiązek ochrony środowiska (art. 74 ust. 1 i 2 Konstytucji).

Jak podkreśla RPO, z dyrektywy CAFE jednoznacznie wynika obowiązek państw członkowskich doprowadzenia do odpowiedniej jakości powietrza, zaś — wbrew stanowisku sądu rejonowego — możliwość korzystania z nieskażonego środowiska jest dobrem osobistym.

Biorąc to pod uwagę, a także uwzględniając ustalony w sprawie stan faktyczny, należy wyrazić pogląd, że możemy mówić o naruszeniu przysługującego powodowi prawa do korzystania ze środowiska, co przejawia się w pozbawieniu go możliwości oddychania czystym powietrzem – konkluduje RPO.

Dziękujemy, że przeczytałaś/eś nasz artykuł do końca. Jeśli chcesz być na bieżąco z informacjami prawnymi, zapraszamy do naszego serwisu ponownie!
Jeżeli podobał Ci się artykuł podziel się z innymi udostępniając go w mediach społecznościowych - poniżej masz szybkie linki do udostępnień.